6 performensów, które zszokowały świat

Autor: Jakub Pojda

18-12-2025

fot. Petr Pavlensky / oficjalna strona MOCAK

Performens uwielbia kontrowersję. W tych działaniach ciało nie jest już tylko „tematem” przedstawienia – staje się narzędziem, materiałem i areną konfliktu. Od zjedzenia niemowlaka po ukrzyżowanie jagnięcia, aż po przybicie swoich genitaliów na Placu Czerwonym. Poniżej prezentujemy kilka mocnych przykładów wciąż sztuki.

Artyści celowo porzucają bezpieczny dystans, wciągając widza w rolę świadka, a czasem wręcz moralnego współuczestnika: każą mu zapytać, gdzie kończy się zgoda, zaczyna odpowiedzialność i ile etyki wolno „zapłacić” za sztukę. Poniżej znajdują się opisy działań artystycznych, w których performerzy przesuwali normy etyczne – od aktów skrajnej prowokacji po gesty o charakterze przemocy symbolicznej i realnej.

1/6

1. „160 cm Line Tattooed on 4 People”, Santiago Sierra

Santiago Sierra to artysta tej rangi, dla którego performance stanowi narzędzie ukazywania nierówności społecznych oraz mechanizmów władzy w obrębie klasy politycznej.

160 cm Line Tattooed on 4 People nabiera znaczenia wykraczającego poza sam gest artystyczny. Z relacji artysty wynika, że uczestniczki to prostytutki uzależnione od heroiny. „Wynagrodzeniem” za zgodę na tatuaż była równowartość jednej dawki narkotyku.

Sierra wykorzystuje tę sytuację jako metaforę wyzysku: pokazuje, jak nierówność ekonomiczna oraz przymus wynikający z położenia życiowego mogą zostać przekute w „zgodę”, która w istocie jest pozorna. Artysta celowo konfrontuje odbiorcę z niewygodnym obrazem przemocy strukturalnej, zmuszając do refleksji nad skalą współczesnego wyzysku.

„Problem nie leży w tatuażu. Problemem jest istnienie warunków społecznych, które pozwalają mi tworzyć takie prace”, Santiago Sierra.

2. „Eating People”, Zhu Yu

Zhu Yu to współczesny chiński artysta, który zajmuje się głównie sztuką performatywną i instalacjami, przekraczając granice znanych form sztuki. Często określa się go mianem najbardziej kontrowersyjnego i krytykowanego artysty w Chinach.

Jego praca, Eating People to eksperyment, który był formą teatru społecznego, a jego ekstremalne dzieło zostało zestawione z nową formą społeczeństwa tamtych czasów, czyli internautami. Artysta udostępnił serie fotografii, na których przygotowuję posiłek z ciała niemowlęcia a później go spożywa.

„Moja praca jest o ludzkiej naturze i naturze Boga. Żadna religia ani żadne prawo na świecie nie zabraniają kanibalizmu. Wykorzystałem przestrzeń między moralnością a prawem i na tym oparłem swoją pracę”, Zhu Yu.

3. „The Reincarnation of Saint Orlan”, Orlan

Orlan to francuska artystka wizualna oraz multimedialna. W 1990 roku poddała się kilku operacjom plastycznym, które transmitowano na żywo. Chciała ona upodobnić fragmenty swojej twarzy do ideałów piękna z historii sztuki (Mona Lisa czy Wenus), krytykując zachodnie wzorce kobiecości i demaskując absurdy dążenia do nierealnych ideałów.

Performans Orlan nie opowiada o pragnieniu urody, lecz o mechanizmie, który ją narzuca. Artystka zamienia chirurgię w narzędzie krytyki: składa swoją twarz z cytatów z historii sztuki, by pokazać, że ideał kobiecego piękna jest konstruktem – zmiennym, arbitralnym i kulturowo sankcjonowanym. Transmitując operacje i pozostając przytomną, ujawnia przemoc „spojrzenia” oraz presję dopasowania, a jednocześnie odzyskuje kontrolę nad własnym ciałem.

View this post on Instagram

4. „Fixation”, Petr Pavlensky

To skrajnie cielesny performance, w którym Pavlensky wykorzystuje własne ciało jako „materiał” i narzędzie komunikatu politycznego. Akcja została wykonana na Placu Czerwonym – miejscu symbolicznym dla rosyjskiej historii państwowej – oraz w dniu kojarzonym z celebracją służb porządkowych, co dodatkowo akcentuje temat relacji obywatela z aparatem przemocy.

„Nagi artysta patrzący na swoje przybite do chodnika jądra jest metaforą apatii, politycznej obojętności i fatalizmu rosyjskiego społeczeństwa”, Petr Pavlensky.

View this post on Instagram

5. „Die Blutorgel”, Hermann Nitsch

Hermann Nitsch był jednym z kluczowych przedstawicieli wiedeńskiego akcjonizmu, nurtu słynącego z radykalnych „akcji” przekraczających społeczne i obyczajowe tabu.

Celem działań wiedeńskich akcjonistów było wstrząśnięcie austriacką opinią publiczną i uwrażliwienie jej na przemoc, ból oraz cierpienie - także to wypierane lub „niewidzialne” w codziennym życiu.

W trakcie akcji Die Blutorgel, Hermann Nitsch wraz z Otto Muehlem i Adolfem Frohnerem zamurowali się na kilka dni w piwnicznym atelier w Wiedniu. W finale działania pojawił się motyw rytualnego „ukrzyżowania” i rozcięcia martwego jagnięcia na tle białych tkanin, a całość miała – w interpretacji artysty – prowadzić do katharsis, czyli „rozładowania” tłumionych lęków i zahamowań.

View this post on Instagram

6. „B-hind”, Dani Ploeger

Dani Ploeger to holenderski artysta performer i twórca wizualny, który w swojej praktyce artystycznej eksploruje relacje między technologią, ciałem i przemocą. Jego prace często łączą elementy performance art z krytyką współczesnych technologii militarnych i konsumenckich, kwestionując sposób, w jaki urządzenia cyfrowe wpływają na nasze życie codzienne i społeczne.

Ploeger znany jest z kontrowersyjnych i prowokacyjnych działań – niszczył laptopy i smartfony w ramach performansów, które miały zwrócić uwagę na materializm technologiczny i obsesję na punkcie gadżetów. Jego projekty często badają również geopolityczne wymiary technologii, w tym wykorzystanie dronów w działaniach militarnych czy wpływ systemów nadzoru na prywatność.

Za najbardziej kontrowersyjną pracę Ploegera można uznać „B-hind” (2020) – performance, w którym artysta zhakował komercyjną elektrodę analną, łącząc ją z domowym robotem Keecker. Dzięki skurczom swojego zwieracza był w stanie kontrolować ruchy urządzenia, tworząc groteskową parodię systemów „inteligentnego domu".

Podczas pokazu robot pokryty był śladami fekaliów artysty. Jeden z kolekcjonerów sztuki zakupił próżniowo zapakowaną elektrodę ze śladami ekskrementów.